De universele waarde van de mens

De “universele waarden van de mens” zijn niet in één enkele, definitieve bron vastgelegd, maar vinden hun oorsprong en erkenning in verschillende belangrijke documenten, filosofische tradities, religies en culturele overeenkomsten. Hier zijn de belangrijkste plaatsen waar ze worden beschreven of verdedigd:

1. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) – 1948:
   • Dit is het belangrijkste en meest invloedrijke document. Aangenomen door de Verenigde Naties als reactie op de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog.
   • Het beschrijft een uitgebreide reeks fundamentele rechten en vrijheden waar alle mensen, overal, recht op hebben, simpelweg omdat ze mens zijn.
   • Voorbeelden: Recht op leven, vrijheid en veiligheid; verbod op slavernij en foltering; gelijkheid voor de wet; vrijheid van mening en meningsuiting; recht op onderwijs; recht op een behoorlijke levensstandaard.
   • Het vormt de basis voor het moderne internationale mensenrechtensysteem.
2. Andere Internationale Mensenrechtenverdragen:
   • De UVRM werd uitgewerkt in bindende verdragen, zoals:
     • Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR)
     • Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (IVESCR)
     • Verdragen tegen foltering, rassendiscriminatie, discriminatie van vrouwen, rechten van het kind, rechten van personen met een handicap, etc.
   • Deze verdragen definiëren universele waarden en normen verder en leggen staten verplichtingen op.
3. Grondwetten en Nationale Wetgeving:
   • Veel landen hebben kernwaarden zoals waardigheid, vrijheid, gelijkheid, rechtvaardigheid en solidariteit in hun grondwet opgenomen. Deze nationale documenten vertalen universele waarden naar een specifieke juridische context.
4. Filosofische Tradities:
   • De zoektocht naar universele waarden en ethiek is een centraal thema in de filosofie:
     • Natuurrecht: Het idee dat bepaalde rechten en waarden inherent zijn aan de menselijke natuur en door rede gekend kunnen worden (bijv. Socrates, Plato, Aristoteles, Cicero, Thomas van Aquino, Locke, Kant).
     • Verlichtingsdenken: Benadrukte rede, individuele vrijheid, gelijkheid en mensenrechten (bijv. Locke, Rousseau, Kant).
     • Utilisme: Richt zich op het maximaliseren van welzijn voor het grootste aantal mensen (bijv. Bentham, Mill), wat een universeel streven naar geluk impliceert.
     • Kantiaanse Ethiek: De categorische imperatief (“handel alleen volgens die maxime waarvan je tegelijkertijd kunt willen dat ze een algemene wet wordt”) streeft naar universaliteit in morele principes.
5. Grote Religieuze en Spirituele Tradities:
   • Hoewel verschillend, delen veel wereldreligies kernwaarden zoals respect voor het leven (ahimsa), compassie, naastenliefde, rechtvaardigheid, waarheid en respect.
   • Belangrijke teksten (zoals de Bijbel, de Koran, de Bhagavad Gita, boeddhistische soetra’s, confucianistische geschriften) bevatten morele codes die universele aspiraties weerspiegelen.
6. Interculturele Dialoog en “Overlappende Consensus”:
   • Filosofen als John Rawls argumenteerden dat mensen uit verschillende culturen, ondanks diepe verschillen, tot een “overlappende consensus” kunnen komen over bepaalde fundamentele politieke waarden (zoals basisrechten en vrijheden) die nodig zijn voor een rechtvaardige samenleving.

Belangrijk Nuance:

• “Universeel” betekent niet dat iedereen het er over eens is of dat elke cultuur ze op exact dezelfde manier interpreteert of prioriteert. Er zijn culturele verschillen in de toepassing en weging van waarden.
• Het betekent wel dat deze waarden wereldwijd worden erkend als fundamentele aspiraties voor menselijke waardigheid, vrijheid en welzijn. Ze vormen een gemeenschappelijke morele en juridische standaard waarvan landen verantwoordelijk kunnen worden gehouden.
• Het is een voortdurende strijd. Het realiseren en beschermen van deze universele waarden in de praktijk is een constante uitdaging over de hele wereld.

Conclusie: De meest expliciete en invloedrijke beschrijving van moderne universele waarden vind je in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) en de daaropvolgende internationale mensenrechtenverdragen. Deze documenten putten echter zelf uit eeuwen van filosofisch denken, religieuze ethiek en de gezamenlijke ervaring van de mensheid in het streven naar een waardig bestaan.