Het thematische element van Metropolis, met het oog op de rol van AI als concept, is in werkelijkheid het bredere spanningsveld tussen macht, technologie en menselijkheid.
🏙 Metropolis en de toekomstvisie op technologie
Fritz Lang’s Metropolis (1927) is een film die ondanks haar tijdloze beelden en expressionistische stijl vooral gelezen kan worden als een maatschappelijke allegorie. De film speelt zich af in een futuristische stad waarin een strikte scheiding bestaat tussen de elite (die boven de grond leeft in luxueuze torens) en de arbeidersklasse (die ondergronds werkt aan de machines die de stad draaiende houden).
Hoewel AI als term en technologie nog niet bestond, toont Metropolis een diepgaande bezorgdheid over de vervreemding van de mens door technologie — een zorg die vandaag in discussies rond AI actueler is dan ooit.
🤖 De Maschinenmensch: een voorloper van AI als thematisch symbool
1. Controle en Manipulatie
De Maschinenmensch, een humanoïde robot, wordt door de wetenschapper Rotwang gebouwd en vermomd als Maria, een charismatische leidster van de arbeidersklasse. Deze valse Maria wordt vervolgens gebruikt om de arbeiders op te hitsen en hun opstand te ondermijnen.
➡️ Thema van AI als instrument van macht:
De robot is niet neutraal. Ze is een verlengstuk van de macht (in dit geval de elite en Rotwang) en dient een politiek doel. Dit weerspiegelt hedendaagse zorgen over AI-systemen die door grote machtsblokken worden ingezet voor surveillance, beïnvloeding (denk aan algoritmes in sociale media), of onderdrukking (zoals in autoritaire regimes).
Kort gezegd: de valse Maria is een vroege verbeelding van hoe AI ingezet kan worden om massa’s te manipuleren onder het mom van authenticiteit of neutraliteit.
2. Ontmenselijking in een hypergeïndustrialiseerde maatschappij
De wereld van Metropolis is opgebouwd rond industriële efficiëntie en hiërarchie. De arbeiders zijn letterlijk radertjes in een groter geheel; ze voeren repetitieve taken uit, zonder autonomie, creativiteit of waardigheid.
➡️ AI als metafoor voor de mens als machine:
De arbeiders worden zo veel mogelijk vervangen of gereduceerd tot functies binnen een systeem. Dit weerspiegelt onze huidige zorgen over automatisering en de rol van AI in het verdringen van menselijk werk. De Maschinenmensch is de ultieme ontmenselijking: zij is een lichaam zonder ziel, perfect gehoorzaam, maar zonder compassie of moreel kompas.
Belangrijk detail: de echte Maria daarentegen predikt liefde, verbinding en vrede. Zij staat symbool voor het ‘hart’ dat de kloof tussen hoofd (de elite) en handen (de arbeiders) kan overbruggen. Dat hart ontbreekt volledig in de kunstmatige Maria — en precies dat maakt haar zo gevaarlijk.
🔄 Parallel met het hedendaagse AI-debat
Thema in Metropolis
Hedendaags AI-debat
De valse Maria manipuleert massa’s
AI-gegenereerde deepfakes, algoritmische beïnvloeding van publieke opinie
Arbeiders zijn gereduceerd tot functies
Angst voor massale werkloosheid door automatisering
Technologie als instrument van elitecontrole
AI in handen van Big Tech / surveillance-staten
Roep om een menselijke brug tussen systemen
Oproep tot ethische AI, menselijke waarden in technologie
💡 Conclusie: AI als thematisch spiegelbeeld in Metropolis
Hoewel Metropolis geen AI toont in de moderne zin van zelflerende algoritmes, anticipeert de film thematisch op alles waar AI vandaag voor staat:
Controle, efficiëntie, ontmenselijking Machtsstructuren versterkt door technologie De nood aan ethiek en menselijkheid binnen technologische vooruitgang
Het maakt Metropolis tot meer dan een sciencefictionfilm: het is een visionair werk dat de ziel van de technologie ter discussie stelt — een vraag die we met AI opnieuw moeten beantwoorden:
Wie bestuurt de machine — en wie wordt erdoor bestuurd?
Wat gebeurt er als het hart ontbreekt in de logica van technologie?