Leestijd: 5 minuten

Nederlandse Politieke Partijen en Kunstmatige Intelligentie: Visies voor de Toekomst

Nederlandse politieke partijen stellen verschillende prioriteiten vast voor kunstmatige intelligentie (AI) in hun verkiezingsprogramma’s voor 2025.

De standpunten variëren van forse investeringen tot strikte regulering, waarbij elke partij AI benadert vanuit hun eigen politieke overtuiging. Deze analyse biedt een uitgebreid overzicht van de AI-standpunten van de grootste politieke partijen in Nederland.

Investeringsgerichte Partijen: VVD en D66 Voorop

VVD: Economische Groei door AI-Innovatie

De VVD benadert AI vooral als economische kans en zet in op forse investeringen via een nationale technologiestrategie. De partij wil Nederland technologisch laten voorlopen door het stimuleren van innovatie en het waarschuwen tegen overregulering die economische groei kan afremmen.

Kernpunten VVD:

Investering in AI-fabrieken en digitale infrastructuur
Ondersteuning van start-ups en het MKB bij AI-toepassingen
Digitalisering van overheid, zorg en strafketen
Versnelling van vergunningverlening met AI
Estland als voorbeeld voor efficiënte digitale overheid

De VVD pleit expliciet voor de komst van een AI-fabriek in Groningen en heeft zelfs voorgesteld om daarnaast een AI-gigafabriek te realiseren om strategische achterstanden in te lopen AI Monnik.

D66: Waardengedreven AI-Leiderschap

D66 wil dat Nederland de stap maakt van AI-consument naar AI-producent en heeft de ambitie om Europese koploper te worden in verantwoorde AI. De partij combineert sterke investeringsplannen met stevige ethische waarborgen.

Kernpunten D66:

Bewindspersoon voor Technologie en Innovatie met eigen begroting
Principe “Baas over eigen bits” voor datazeggenschap
Investeren in opkomende technologieën zoals drones en cybersecurity
Waardengedreven AI-beleid met menselijke controle
Europese samenwerking voor minder afhankelijkheid van buitenlandse techreuzen

D66 beschouwt technologie als iets dat de democratie, vrijheid en menselijke waardigheid moet versterken, niet ondermijnen AIC4NL.

Balancerende Partijen: GroenLinks-PvdA en NSC

GroenLinks-PvdA: AI als Publieke Infrastructuur

GroenLinks-PvdA ziet AI als publieke infrastructuur die onder democratische controle moet blijven. De partij wil investeren, maar alleen binnen strikte ethische kaders die publieke waarden beschermen.

Kernpunten GroenLinks-PvdA:

Minister van Digitale Zaken voor democratische controle
Verbod op risicovolle AI-systemen (zoals realtime gezichtsherkenning)
Investering in Europese digitale infrastructuur en Civiel Techfonds
Meer middelen voor Autoriteit Persoonsgegevens en algoritmetoezicht
Bescherming van onderwijs, cultuur en arbeidsrechten

De partij wil de AI-fabriek in Groningen gebruiken als plek waar start-ups en overheden op verantwoorde wijze kunnen experimenteren met AI-technologie Tweakers.

NSC: Risicobeheersing Centraal

Nieuw Sociaal Contract benadert AI vooral vanuit risicobeheersing en toezicht. De partij kiest voor bescherming boven groei en wil dat AI nooit leidt tot willekeur, profilering of verlies van privacy.

Kernpunten NSC:

Ministerie van Digitale Zaken voor toezicht
Openbaar algoritmeregister voor transparantie
Lokale dataopslag voor privacy en democratische controle
Doorontwikkeling van Nederlands taalmodel GPT-NL
Strikte risicobeheersing bij AI-implementatie

Reguleringsgerichte Partijen: SP en ChristenUnie

SP: Strikte AI-Regulering en Burgerbescherming

De SP richt zich sterk op het beschermen van burgers tegen mogelijke negatieve gevolgen van AI, zoals digitale discriminatie en verlies van banen. De partij eist menselijke controle en ethische kaders.

Kernpunten SP:

Strikte regulering van AI-systemen
Altijd zichtbaar maken of content door AI is gegenereerd
Bescherming tegen algorithische discriminatie
Menselijke controle over AI-besluitvorming
Focus op eerlijke arbeidsverhoudingen

ChristenUnie: Ethische Kaders Voorop

De ChristenUnie pleit voor ethische kaders, richtlijnen en controleerbaarheid van algoritmes, waarbij technologie altijd in dienst moet staan van menselijke waardigheid.

Pragmatische Benadering: CDA, PVV en BBB

CDA: Balans Tussen Investering en Ethiek

Het CDA combineert technologische ambitie met moreel bewustzijn. De partij wil fors investeren via het Nationaal Groeifonds, maar benadrukt dat technologie nooit neutraal is.

Kernpunten CDA:

Hogere R&D-uitgaven (Lissabon 3% doel)
AI-commissaris voor centrale regie
Investering in Europese cloud en chipsector
Doorontwikkeling GPT-NL als Nederlands taalmodel
Verankering van digitale ethiek

PVV: Praktische AI-Toepassingen

De PVV heeft een beperkte AI-agenda en ziet kunstmatige intelligentie vooral als hulpmiddel om praktische problemen op te lossen, met name in de zorg.

Kernpunten PVV:

AI voor verlaging administratiedruk in de zorg
Gebruik van drones en camera’s voor grensbewaking
Geen brede investeringsagenda of reguleringsvisie

BBB: Nuchtere Innovatie met Menselijke Maat

De BoerBurgerBeweging ziet AI als kans voor innovatie, maar technologie moet altijd in dienst staan van mens en samenleving.

Kernpunten BBB:

Digitale soevereiniteit en minder afhankelijkheid van buitenlandse techreuzen
Investering in Nederlands AI-netwerk via Nationale Investeringsbank
Nadruk op onderwijs, vakmanschap en praktische scholing
Transparantie en menselijk toezicht bij AI-toepassingen

Concrete AI-Initiatieven met Breed Draagvlak

AI-Fabriek Groningen: Een Nationale Prioriteit

Een van de weinige AI-onderwerpen waar breed politiek draagvlak voor bestaat, is de komst van een Nederlandse AI-fabriek in Groningen. In oktober 2025 werd definitief groen licht gegeven voor deze €200 miljoen investering TNO.

Financiering AI-fabriek:

€70 miljoen van de rijksoverheid
€60 miljoen vanuit Nij Begun (regionale middelen)
€70 miljoen Europese cofinanciering via EuroHPC JU
Totale investering: €200 miljoen

De AI-fabriek wordt een expertisecentrum, datafaciliteit en AI-supercomputer die laagdrempelig toegang biedt tot enorme rekenkracht. Het expertisecentrum start in 2026, de supercomputer draait naar verwachting in 2027 op volle kracht Rijksoverheid.

GPT-NL: Nederlands AI-Taalmodel

Meerdere partijen (NSC, CDA, GroenLinks-PvdA) pleiten voor doorontwikkeling van GPT-NL, een open Nederlands taalmodel. Dit project wordt uitgevoerd door TNO, NFI en SURF en heeft als doel Nederland minder afhankelijk te maken van commerciële AI-modellen GPT-NL.

Bijzonderheden GPT-NL:

Eerste wereldwijde samenwerking tussen nieuwsuitgevers en AI-ontwikkelaars
Nederlandse nieuwsuitgevers leveren omvangrijk archief van artikelen
Verwachting: verdubbeling hoeveelheid hoogwaardige Nederlandse trainingsdata
Transparante en controleerbare AI-ontwikkeling

Europese Context en Regulering

EU AI Act Implementatie

Sinds augustus 2024 is de Europese AI-verordening (AI Act) van kracht, die regels stelt voor ontwikkeling en gebruik van AI-systemen. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) is aangewezen als coördinerend toezichthouder op algoritmes en AI die risico’s met zich meebrengen voor fundamentele waarden en grondrechten Autoriteit Persoonsgegevens.

Focus AP algoritmetoezicht 2025:

Transparantie van AI-systemen
Normuitleg en auditering
Governance van algoritmes
Non-discriminatie
Democratische beheersing

Uitdagingen en Kansen

Digitale Autonomie als Gezamenlijk Doel

Over het algemeen is er in de Nederlandse politiek veel aandacht voor het belang van Europese digitale autonomie. Vrijwel alle partijen erkennen de noodzaak om de afhankelijkheid van Amerikaanse en Chinese techbedrijven te verminderen door het ontwikkelen van eigen technologische alternatieven.

Gebrek aan Integrale Visie

Uit de analyse blijkt dat vrijwel alle partijen AI noemen in hun programma’s, maar een integrale visie en serieus investeringsbudget ontbreken vaak. Nederlandse investeringsvoornemens verbleken bij de tientallen miljarden die Verenigde Staten en China inzetten voor strategische AI-ontwikkeling AIC4NL.

Overzicht Partijstandpunten per Thema

PartijInvesteringReguleringKernfocusVVD Hoog Laag Economische groei, innovatie D66 Hoog Gemiddeld Waardengedreven AI-leiderschap CDA Gemiddeld Gemiddeld Balans investering-ethiek GroenLinks-PvdA Gemiddeld Hoog Publieke waarden, democratie NSC Laag Hoog Risicobeheersing, privacy SP Laag Hoog Burgerbescherming, eerlijk werk PVV Laag Laag Praktische toepassingen zorg BBB Gemiddeld Gemiddeld Digitale soevereiniteit

Conclusie: Nederland op een Kruispunt

De Nederlandse politiek staat voor belangrijke keuzes over de toekomst van AI. Terwijl partijen verschillen in hun benadering van investeren versus reguleren, is er breed consensus over de noodzaak van digitale autonomie en verantwoorde AI-ontwikkeling.

De komende verkiezingen worden cruciaal voor de richting die Nederland kiest: wordt het een koplopers in AI-innovatie, een voorzichtige reguleerder, of lukt het om beide te combineren? De AI-fabriek in Groningen en het GPT-NL project tonen dat Nederland de ambitie heeft, maar of dit voldoende is om bij te blijven in de mondiale AI-race, zal de tijd leren.

Bronnen:

Deze uitgebreide analyse toont dat Nederlandse politieke partijen AI serieus nemen, maar nog zoeken naar de juiste balans tussen innovatie en bescherming. De komende jaren zullen bepalend zijn voor de positie van Nederland in het mondiale AI-landschap.

Wat vindt de politiek van AI?