.

Een Onderbouwd Overzicht met Feiten en Bronnen

De opkomst van AI in de journalistiek is inderdaad een van de meest ingrijpende veranderingen voor het vak. Hieronder een uitgebreid onderbouwd overzicht van de bedreigingen, kansen en de veranderende rol van de journalist, compleet met concrete voorbeelden en wetenschappelijke bronnen.

🤖 Bedreigingen van AI voor de Journalistiek

Verlies van banen en verschraling van werk

Concrete cijfers en feiten:

• 57,2% van journalisten is bezorgd dat AI hun banen zal vervangen in de komende jaren, blijkt uit onderzoek van Pressat (mei 2025) Journalism.co.uk
• In 2024 verloor de mediasector naar schatting 10.000 banen alleen al in de VS, met AI-automatisering als een van de drijvende krachten Fast Company
• Bijna 15.000 mediabanen werden in 2024 geschrapt volgens Challenger, Gray & Christmas data eMarketer
• Een Reddit-gebruiker meldde dat 20 banen bij één lokaal station werden vervangen door AI-technologie Reddit Broadcasting

Praktijkvoorbeeld:
In 2021 meldde Associated Press dat de automatisering van winstcijferverslagen ongeveer 20% van de tijd vrijmaakte die journalisten eerder aan deze taak besteedden Associated Press

Desinformatie en ‘Hallucinaties’

Gedocumenteerde gevallen:

1. CNET (2023): Het technieuwsplatform publiceerde AI-gegenereerde artikelen waarbij meer dan de helft feitelijke fouten bevatte. Dit leidde tot uitgebreide correcties en Wikipedia verklaarde CNET tijdelijk als “algemeen onbetrouwbaar” voor content gepubliceerd tussen november 2022 en januari 2023 Wired | Futurism

2. Sports Illustrated (november 2023): Het iconische sportmagazine werd betrapt op het publiceren van artikelen geschreven door niet-bestaande auteurs met AI-gegenereerde profielfoto’s. De artikelen bevatten factfouten en misleidende informatie Fortune | NPR

3. Chicago Sun-Times (2025): Publiceerde een AI-gegenereerde zomerleeslijst met boeken die niet bestonden 404 Media

4. Belgische tijdschriften (2025): Elle België, Marie Claire, Forbes en Psychologies gebruikten onvermeld AI met nepjournalisten. Bij Elle was meer dan de helft van de artikelen in 2025 AI-gegenereerd VRT | NRC

Wetenschappelijke context:
Onderzoek van de Universiteit Leiden (2025) waarschuwt dat “AI-modellen momenteel inhoudelijk niet genoeg te vertrouwen zijn om zonder menselijke controle in te zetten voor journalistieke doeleinden. De nieuwe taalmodellen maken zelfs meer fouten dan de eerste modellen” Universiteit Leiden

Auteursrechten en ethiek

Juridische precedenten:

New York Times vs. OpenAI (december 2023):
De NYT spande een rechtszaak aan waarin gesteld wordt dat OpenAI en Microsoft miljoenen artikelen zonder toestemming gebruikten om hun AI-modellen te trainen. In maart 2025 wees een federale rechter het verzoek van OpenAI om de zaak te seponeren af, waardoor de zaak doorgaat New York Times | NPR

Anthropic schikking (september 2025):
AI-bedrijf Anthropic betaalde $1,5 miljard om een rechtszaak met boekenuitgevers over auteursrechtschending te schikken New York Times

Afhankelijkheid van techbedrijven

Onderzoek toont aan dat AI-samenvattingen in zoekmachines een “verwoestende impact” hebben op online nieuwspubliek. Nieuwsbedrijven worden steeds afhankelijker van Big Tech-platforms voor zowel distributie als de AI-tools zelf The Guardian

✨ Kansen van AI voor de Journalistiek

Efficiëntie en Tijdswinst

Bewezen successen:

Associated Press (sinds 2014):
De AP gebruikt sinds 2014 geautomatiseerde systemen voor winstcijferverslagen. In het eerste jaar produceerde hun AI-systeem 850 artikelen. De automatisering maakte ongeveer 20% van de journalistentijd vrij voor diepgravender werk TechCrunch | The Verge

Washington Post’s Heliograf (sinds 2016):
Tijdens de Olympische Spelen van Rio 2016 en het verkiezingsseizoen produceerde Heliograf geautomatiseerd 850 artikelen in het eerste jaar, waardoor journalisten zich konden concentreren op analysewerk Digiday | Wired

Personalisatie en bereik

Volgens het Reuters Institute for the Study of Journalism (2024) experimenteren nieuwsorganisaties wereldwijd met AI-gestuurde personalisatie om lezerbetrokkenheid te verhogen en content beter af te stemmen op individuele voorkeuren Reuters Institute

Onderzoek en Analyse

AI-tools zoals Google’s Pinpoint en Factcheck Explorer stellen journalisten in staat om enorme datasets te doorzoeken en patronen te identificeren die mensen in geen “tien mensenlevens” zouden kunnen ontdekken Google News Initiative | Villamedia

🏛️ De Journalist als Entiteit: Met of Zonder Uitgever?

Entiteit mét Uitgever

Nederlandse context:
Grote Nederlandse media zoals NRC, de Volkskrant en het FD hebben strikte AI-protocollen waarin staat dat:

• AI nooit zonder menselijke betrokkenheid wordt gebruikt
• Het “mens-machine-mens” model leidend is
• AI alleen als hulpmiddel wordt gezien, nooit als vervanging

De NVJ benadrukt: “Journalistiek is gebaseerd op vertrouwen. Het moment dat je dat principe loslaat, creëer je schade voor jezelf, maar ook het vertrouwen in de beroepsgroep” – Thomas Bruning, NVJ-secretaris NRC

Entiteit zónder Uitgever

Substack-revolutie:

• Substack heeft meer dan 5 miljoen betalende abonnees (juni 2025)
• Het aantal Substack-journalisten in nieuws en politiek dat meer dan $1 miljoen verdient is in één jaar verdubbeld (nu “dubbele cijfers”)
• Totaal verdienden Substack-schrijvers ongeveer $450 miljoen aan abonnementsinkomsten
• Indieningengen bij media-opportunities voor onafhankelijke platforms zoals Substack zijn sinds 2022 meer dan verviervoudigd

Business Insider | Axios | Qwoted

Prominente journalisten zoals Jim Acosta, Jennifer Rubin, Terry Moran en Chuck Todd verlieten recent traditionele media voor onafhankelijke platforms Status News

🎯 De Nieuwe Rol van de Journalist

1. De Poortwachter van de Waarheid

Wetenschappelijke onderbouwing:
Onderzoek van docent-onderzoeker Nele Goutier (gespecialiseerd in AI in de journalistiek) toont aan dat publiek twee dingen cruciaal vindt:

1. Altijd menselijke controle
2. Transparantie over AI-gebruik

“De taalmodellen waar AI op gebaseerd is zijn eigenlijk gewoon statistiek. Ze begrijpen de inhoud van wat ze schrijven niet” NRC

2. De Regisseur en Strategische Hoofdredacteur

Het Reuters Institute (2024) voorspelt dat “dit jaar kunnen we verwachten dat er geavanceerde AI-assistenten verschijnen die over de schouder van journalisten meekijken en manieren suggereren om hun werk efficiënter te maken” Reuters Institute

3. De Duider en Analist

84% van Guardian-lezers geeft aan dat ze “vertrouwen in wat ze zien” in de krant – het hoogste cijfer voor digitale nieuwscontent volgens Ipsos MORI (2018). Dit vertrouwen is gebaseerd op menselijke duiding en context Wikipedia – The Guardian

4. De Ethicus

Internationale richtlijnen:

• Raad van Europa (2024): Publiceerde richtlijnen over verantwoord AI-gebruik in journalistiek, met focus op waarheidsgetrouwheid en ethische waarden Council of Europe
• België: Het is verboden om AI-gegenereerde artikelen te publiceren zonder dit te vermelden
• VVJ (Vlaamse Vereniging van Journalisten): Reageerde met “groeiende verontwaardiging” op onvermeld AI-gebruik VRT/NRC

📊 Samenvattende Statistieken

🔍 Conclusie

De data ondersteunen de stelling dat AI zowel een existentiële bedreiging als een krachtig hulpmiddel vormt. De kern blijft: menselijke journalistiek kan niet worden vervangen, maar moet wel evolueren. Zoals de NVJ concludeert: “De menselijke journalist is echt nodig om te zorgen voor betrouwbaar nieuws.”

De toekomst ligt in het “mens-machine-mens” model: AI doet de zware tilwerk, mensen leveren verificatie, ethiek, context en vertrouwen.