Door Redaktie
Open Source Software
Open source software (OSS) is uitgegroeid tot een cruciale factor voor het realiseren van digitale soevereiniteit en autonomie voor organisaties. In een wereld waarin we steeds afhankelijker worden van software, biedt open source een alternatief voor de dominantie van grote techbedrijven en hun gesloten systemen.
Waarom Open Source Cruciaal is voor Digitale Soevereiniteit
Digitale soevereiniteit gaat over het behouden van controle over kritieke digitale infrastructuur en data, onafhankelijk van geopolitieke spanningen of commerciële belangen van buitenlandse techgiganten. Open source heeft hierin een sleutelrol omdat het drie fundamentele voordelen biedt:
- Toegankelijkheid: Open source software is beschikbaar voor iedereen en kan voor elk doel worden gebruikt
- Transparantie: Door inzage in de broncode kunnen organisaties vertrouwen dat software doet wat het belooft
- Samenwerking: Open source maakt community-gedreven ontwikkeling mogelijk
🔑 Kernpunten voor Soevereiniteit met Open Source
Transparantie en Vertrouwen
De broncode van open source software is volledig openbaar en door iedereen inzichtelijk. Dit maakt onafhankelijke audits en inspecties mogelijk, waardoor organisaties precies kunnen weten:
- Hoe de software werkt
- Hoe gegevensstromen verlopen
- Of er verborgen functionaliteiten of ‘backdoors’ zijn
Dit staat in schril contrast met de ‘black box’ van veel commerciële software. 75% van Europese organisaties gelooft dat open source ontwikkeling leidt tot software van hogere kwaliteit.
Een praktisch hulpmiddel hierbij is de Software Bill of Materials (SBOM) – een gedetailleerde inventaris van alle softwarecomponenten in een applicatie. Een SBOM biedt transparantie over alle onderdelen in software en helpt organisaties bij het identificeren van potentiële beveiligingsrisico’s.
Onafhankelijkheid en Keuzevrijheid (Geen Vendor Lock-in)
62% van organisaties ziet het verminderen van vendor lock-in als een belangrijk voordeel van open source. Organisaties zijn niet afhankelijk van één specifieke leverancier omdat:
- De software door de organisatie zelf kan worden onderhouden
- Andere partijen ondersteuning kunnen bieden
- Een wereldwijde community bijdraagt aan doorontwikkeling
Beveiliging en Kwaliteit: Het “Vele Ogen” Principe
Open source volgt het principe dat “many eyes make all bugs shallow” – een concept geïntroduceerd door Eric Raymond in zijn invloedrijke werk “The Cathedral and the Bazaar”. Dit betekent dat kwetsbaarheden en bugs sneller worden opgespoord door de wereldwijde community.
Een historisch voorbeeld hiervan is hoe de Linux kernel community in 2003 een poging tot het plaatsen van backdoors detecteerde en tegenhield, wat werd gezien als een bevestiging van Raymond’s stelling.
Echter, dit principe vereist wel dat er daadwerkelijk “ogen” kijken. De Heartbleed-kwetsbaarheid in OpenSSL (2014) toonde aan dat zelfs wijdverspreide open source software kwetsbaarheden kan bevatten die lange tijd onopgemerkt blijven. Dit leidde tot initiatieven zoals EU-FOSSA – een Europees programma voor het auditen van kritieke open source software.
Data-autonomie en Juridische Controle
Open source-oplossingen helpen organisaties de controle over hun data te behouden, vooral in combinatie met eigen (Europese) hosting. Dit is cruciaal omdat veel propriëtaire cloudoplossingen van Amerikaanse techgiganten onder buitenlandse wetgeving vallen.
De Amerikaanse Cloud Act verplicht Amerikaanse techbedrijven om toegang tot data te verlenen aan Amerikaanse autoriteiten, ook als die data in Europa staat opgeslagen. Dit ondermijnt de digitale soevereiniteit en kan conflicteren met Europese privacy-wetgeving zoals de AVG.
Europees Beleid en Praktijkvoorbeelden
Europese Commissie Open Source Strategie
De Europese Commissie heeft in 2020 een nieuwe Open Source Software Strategie 2020-2023 goedgekeurd met als kerndoelstellingen:
- Vooruitgang naar digitale autonomie van Europa
- Stimuleren van delen en hergebruik van softwareoplossingen
- Bijdragen aan de kennismaatschappij
- Bouwen aan eersteklas publieke dienstverlening
Concrete Voorbeelden uit de Praktijk
Duitsland – Schleswig-Holstein: In 2024 kondigde deze Duitse deelstaat aan 30.000 computers over te zetten van Microsoft Windows en Office naar Linux en LibreOffice om digitale soevereiniteit te verkrijgen.
Nederland – Common Ground: Nederlandse gemeenten werken samen in het Common Ground initiatief om hun digitale systemen beter te laten samenwerken door gebruik van open standaarden en open source software.
Europa – Gaia-X: Het Gaia-X project is een Europees initiatief voor een gefedereerde, veilige data-infrastructuur die organisaties soevereine controle over hun data moet geven.
☁️ Contrast met Propriëtaire Techbedrijven
AspectOpen Source SoftwarePropriëtaire SoftwareTransparantie Volledige inzage in broncode; auditbaar Black box; ondoorzichtige werking Afhankelijkheid Minimale vendor lock-in; veel leveranciers mogelijk Grote afhankelijkheid van één leverancier Controle Volledige controle over aanpassing en doorontwikkeling Beperkte invloed op functionaliteit en beleid Data Focus op data in eigen beheer (self-hosting mogelijk) Data vaak onderworpen aan buitenlandse jurisdictie Kernbelang Autonomie en technologisch publiek goed Winstmaximalisatie en data als product
Uitdagingen en Realistische Benadering
Strategische Hiaten in Europa
Ondanks de voordelen benaderen slechts 34% van Europese organisaties open source strategisch, vergeleken met 37% wereldwijd. Slechts 22% heeft een Open Source Program Office (OSPO) opgericht.
Geen “Europese” Open Source
Belangrijk is te beseffen dat er geen “Europese open source” bestaat – er is alleen open source. Zoals de Open Source Initiative stelt: open source software is per definitie een wereldwijde gemeenschappelijke bron die voor iedereen beschikbaar is.
Het gaat er niet om dat Europa alle code zelf schrijft, maar om:
- Participatie: Actieve deelname aan open source communities
- Kennis: Voldoende expertise om software te kunnen forken en doorontwikkelen indien nodig
- Lokale ecosystem: Een sterk netwerk van Europese bedrijven die diensten leveren rond open source
Conclusie: De Weg Vooruit
Open source software biedt organisaties de technologische hefboom om:
- Regie terug te pakken over hun digitale middelen
- Weerbaarheid te verhogen tegen externe afhankelijkheden
- Continuïteit te waarborgen van digitale operaties
- Kosten te besparen door hergebruik en samenwerking
58% van organisaties verwacht dat innovatie het meest zal profiteren van investeringen in open source software.
De sleutel tot succes ligt niet in het isoleren van Europa, maar in het slim benutten van de wereldwijde open source commons terwijl we lokale capaciteit en expertise opbouwen. Alleen zo kunnen we echte digitale soevereiniteit realiseren in een onderling verbonden wereld.
Bronnen:
- Open Source Initiative – Digital Sovereignty
- Linux Foundation Europe Report 2025
- European Commission Open Source Strategy
- CISA Software Bill of Materials
- Cloud Act en Europese Data Soevereiniteit