Door Redaktie
De Journalist als de Nieuwe Boer
Een analyse van de economische druk op journalisten in het tijdperk van kunstmatige intelligentie
Inleiding: De Vergelijking die Pijnlijk Klopt
De positie van de moderne journalist vertoont opmerkelijke overeenkomsten met die van de boer in onze tijd. Beiden worden door “de supermarkt en de overheid” – oftewel de machthebbers in hun respectievelijke ketens – in de uitverkoop gezet. Voor boeren zijn dit de grote supermarkten die hun inkoopprijzen drukken, voor journalisten zijn het de mediagiganten en techreuzen en die hun werk voor een prikkie of gratis overnemen.
Net zoals boeren steeds afhankelijker worden van supermarktketens, dreigen journalisten te verworden tot de ‘human twin’ van de ‘digital twin’ – ze leveren alleen nog maar gratis data om AI-systemen te trainen, zonder de erkenning of financiële beloning voor hun essentiële creatieve en controlerende rol.
De Alarmerende Cijfers: Nederland Slaat Alarm
In november 2025 gebeurde iets ongekends in de Nederlandse mediasector: voor het eerst in de geschiedenis sloegen alle grote Nederlandse media gezamenlijk alarm in een brandbrief aan informateur Buma. Van de publieke omroepen tot commerciële giganten als DPG Media en Mediahuis, van NRC tot De Correspondent – iedereen erkende dezelfde existentiële bedreiging. Apart omdat de mediagiganten juist een deel van het probleem zijn.
“Onze samenleving verliest haar greep op een op waarheidsvinding gerichte en pluriforme informatievoorziening door de dominante rol van mondiale techbedrijven,” zo staat in de brief die werd ondertekend door meer dan 20 organisaties, waaronder NPO, DPG Media, Mediahuis, RTL Nederland, en de journalistenvakbond NVJ.
Het Generative AI-Probleem
De kern van de zorg ligt in de snelle opkomst van generatieve AI. Volgens onderzoek van het prestigieuze Reuters Institute for the Study of Journalism gebruikt inmiddels één op de negen jongvolwassenen generatieve AI voor hun informatievoorziening – een dramatische verschuiving die het traditionele journalistieke model ondermijnt.
Verontrustende bevindingen uit het Reuters Institute rapport (2025):
- Slechts 12% van het publiek voelt zich comfortabel bij nieuws dat volledig door AI is gemaakt
- 62% is daarentegen comfortabel bij nieuws gemaakt door menselijke journalisten
- Mensen denken dat AI-productie nieuws goedkoper maakt (+39%) maar minder betrouwbaar (-19%)
- Slechts 33% denkt dat journalisten AI-output altijd of vaak controleren voordat ze publiceren
De Economische Klem: Verlies van Bereik en Inkomsten
Hoe Big Tech Journalistiek Ondergraaft
De mediabedrijven in de Nederlandse brandbrief beschrijven een neerwaartse spiraal die angstaanjagend veel lijkt op wat boeren meemaakten toen supermarkten hun sector overnamen:
- Verlies van direct contact met ‘klanten’: Gebruikers krijgen hun informatie rechtstreeks van AI-applicaties en zoekmachines, waardoor ze niet meer naar nieuwswebsites klikken
- Gratis gebruik van ‘oogst’: Techbedrijven gebruiken journalistieke content zonder toestemming om hun AI-modellen te trainen
- Wegvallende inkomsten: Nieuwsorganisaties verliezen op grote schaal bereik en advertentie-inkomsten
- Kwaliteitsverlies: Minder onafhankelijke journalistiek betekent slechtere trainingsdata voor AI, wat de kwaliteit verder doet afnemen
Concrete Gevolgen in Nederland
De gevolgen zijn al zichtbaar in het Nederlandse medialandschap:
- DPG Media kondigde in februari 2025 aan 9 banen te schrappen bij de HLN-redactie, ondanks positieve bedrijfsresultaten
- Mediahuis schafte in mei 2025 14 banen af bij Gazet van Antwerpen en Het Nieuwsblad
- De fusie tussen DPG Media en RTL Nederland, die in juli 2025 werd voltooid, werd door de journalistenvakbond NVJ met grote argwaan bekeken vanwege vrees voor verdere concentratie en banenverlies
De Rol van DPG Media en Mediahuis: Deel van het Probleem?
De twee grootste mediaspelers in Nederland bevinden zich in een paradoxale positie. Enerzijds waarschuwen ze in de brandbrief voor de bedreiging van Big Tech, anderzijds zijn ze zelf verwikkeld in een consolidatierace die de individuele journalist weinig ruimte laat.
De Concentratie-Paradox
DPG Media heeft na de overname van RTL Nederland een dominante positie verworven in het Nederlandse medialandschap. De Autoriteit Consument & Markt (ACM) gaf toestemming voor de overname, maar met strenge voorwaarden om de pluriformiteit te waarborgen.
Mediahuis controleert ondertussen belangrijke kranten als NRC, de Volkskrant, en Trouw. Beide bedrijven profileren zich als voorvechters van onafhankelijke journalistiek, maar hun fusie- en overnamestrategieën lijken vooral gericht op het behouden van marktmacht tegenover de techgiganten.
Het AI-Dilemma
Pikant detail: beide mediagiganten omarmen tegelijkertijd AI-technologie. DPG Media rapporteert in haar jaarverslag 2024 over “Hoe AI de journalistiek beter maakt”, terwijl Mediahuis spreekt van “talloze kansen” die AI biedt.
Dit illustreert de dubbele positie waarin deze bedrijven verkeren: ze klagen over de bedreiging van AI door techgiganten, maar zetten tegelijkertijd dezelfde technologie in om kosten te besparen op hun eigen redacties.
Europa Probeert Terug te Vechten: Wetgeving als Wapen
De Copyright Directive: Een Eerste Stap
Europa heeft niet stilgezeten. Artikel 15 van de Copyright Directive (voorheen Artikel 11) geeft uitgevers het recht om betaling te eisen van platforms die hun content gebruiken. Dit heeft al tot concrete resultaten geleid:
- Google betaalt sinds 2023 Nederlandse nieuwsorganisaties voor het gebruik van fragmenten uit hun nieuwsberichten
- In Frankrijk kreeg Google een boete van €250 miljoen opgelegd voor het niet naleven van zijn verplichtingen jegens uitgevers
De Digital Markets Act: Grotere Stappen
De Digital Markets Act (DMA) pakt de marktmacht van techgiganten breder aan. In 2025 werden Apple en Meta al beboet voor het overtreden van DMA-regels, met boetes die kunnen oplopen tot 10% van hun wereldwijde omzet.
De Toekomst: Digitale Democratie of Algoritme-Autocratie?
Het Cruciale Moment
Nederland staat volgens de mediasector op een cruciaal kruispunt. De vraag is niet langer of er verandering komt, maar welke richting die verandering opgaat. Wordt de informatievoorziening gedomineerd door algoritmes van Amerikaanse en Chinese techreuzen waar we geen zeggenschap over hebben? Of bouwen we een innovatief, door democratische waarden gedreven Nederlands digitaal ecosysteem?
De Eisen van de Sector
De Nederlandse media stellen drie concrete eisen in hun brandbrief:
- Geïntegreerd media- en technologiebeleid onder één coördinerend bewindspersoon
- Snelle implementatie van Europese wetgeving zoals de AI Act
- Beter toezicht op pluriformiteit en onafhankelijkheid van informatievoorziening
Wat Er Op Het Spel Staat
Het gaat niet alleen om de economische positie van journalisten of mediabedrijven. Het gaat om de fundamentele vraag wie controle heeft over de informatievoorziening in een democratie.
Zoals de European Broadcasting Union waarschuwt in haar 2024 News Report: “The transformation of news media by generative AI is not a distant possibility – it’s happening right now.”
Conclusie: De Journalist in de AI-Fuik
De vergelijking tussen journalisten en boeren gaat verder dan een oppervlakkige analogie. Beide groepen werden gedwongen hun producten via steeds machtiger tussenpersonen te verkopen, die de meerwaarde naar zich toe trekken. Voor boeren zijn dat supermarktketens, voor journalisten zijn het algoritmes en AI-systemen.
Het verschil is dat waar voedsel een fysiek product blijft dat niet gekopieerd kan worden, informatie en journalistiek wél perfect digitaal te reproduceren zijn. Dit maakt de positie van journalisten potentieel nog kwetsbaarder dan die van boeren.
De komende jaren zullen cruciaal zijn. Of journalisten verworden tot de goedkope menselijke input voor AI-systemen die hun werk overnemen, of ze weten – met steun van overheid en wetgeving – hun rol als onafhankelijke nieuwsvergaarders en waarheidscontroleurs te behouden.
De brandbrief van de Nederlandse media is meer dan een noodkreet – het is een laatste waarschuwing dat we op het punt staan onze democratische informatievoorziening te verliezen aan algorithmes waarover we geen democratische controle hebben.
Bronnen:
- Reuters Institute for the Study of Journalism – Generative AI and News Report 2025
- NOS – Brandbrief media: techgiganten bedreigen democratie
- Stichting Democratie en Media – Brief aan informateur
- EBU News Report 2024: Trusted Journalism in the Age of Generative AI
- Autoriteit Consument & Markt – ACM stelt voorwaarden aan DPG/RTL overname