Een Analyse van Legacy, Expertise en Organisatorische Uitdagingen

Er zin veel gebruiksvriendelijkere en potentieel goedkopere BI-tools (zoals Microsoft Power BI) en AI-oplossingen beschikbaar. Om verschillende organisatorische en historische, redenen houden veel Nederlandse gemeenten nog vast aan IBM Cognos. Deze analyse toont aan dat de werkelijkheid complexer is dan alleen technische overwegingen.

🏛️ Legacy en Investering: De Kostbare Realiteit van Bestaande Systemen

Historische Investeringen met Concrete Voorbeelden

Veel gemeenten hebben in het verleden fors geïnvesteerd in Cognos, zowel in licenties als in het opbouwen van een compleet BI-landschap. Een concreet voorbeeld is de gemeente Doetinchem, die een omvangrijk IBM-Cognos Business Intelligence-traject heeft doorlopen. Volgens teamleider Informatiemanagement Françoise van den Ham: “We hebben voor Business Intelligence (BI) van IBM-Cognos gekozen, omdat we steeds vaker tegen de beperkingen van ons vorige systeem – Impromptu – aanliepen.”

De gemeente Doetinchem moest een cultuuromslag doorvoeren en onderliggende applicaties opschonen. Dit kostte veel tijd en werd gekoppeld aan de verplichte invoering van het Kwaliteitshandvest, waarin servicenormen met burgers worden vastgelegd. Deze investering afschrijven en een complete migratie naar een nieuw platform uitvoeren is een kostbare en tijdrovende operatie.

Diepe Integratie met Primaire Systemen

Cognos is vaak diep verweven met de essentiële gemeentelijke informatiesystemen. De gemeente Arnhem implementeerde in 2007 Cognos 8 als standaard voor managementinformatie en heeft sindsdien alle belangrijke systemen ontsloten, waaronder:

• Financiële systemen: Unit4 Decade
• Personeelsinformatiesystemen: Beaufort van Raet
• Uitkeringsapplicaties: GWS van Centric
• Facilitair informatiesysteem: Planon

Het ontsluiten van deze systemen via Cognos is al ingericht en werkt stabiel, waardoor gemeenten terughoudend zijn om deze bewezen verbindingen te verbreken.

📚 Expertise en Stabiliteit: De Waarde van Gespecialiseerde Kennis

Aanwezige Expertise en Partnerships

Hoewel Cognos gespecialiseerde kennis vereist, hebben veel gemeenten in de loop der jaren interne expertise opgebouwd of contracten met gespecialiseerde externe leveranciers. Centric is een prominente speler op dit gebied en biedt speciaal voor gemeenten een uniek inwonerlicentiemodel gebaseerd op het inwoneraantal.

Centric heeft meer dan twintig jaar ervaring met IBM Cognos en werd zelfs door IBM erkend als internationale Partner of the Year in 2016. Volgens IBM: “Centric is onze key partner in de Nederlandse lokale overheid door Cognos te implementeren met de Key2-applicaties.”

Betrouwbaarheid en Schaalbaarheid

Cognos staat bekend als een krachtige en schaalbare oplossing die geschikt is voor grote organisaties. Voor gemeenten met complexe data en veel verschillende afdelingen biedt het een betrouwbaar en gecontroleerd platform. De gemeente Doetinchem ervoer bijvoorbeeld dat managers met Cognos veel verder kunnen “doordrillen” in data: “Op het moment dat een manager denkt ‘hé, dat getal wijkt wel heel sterk van mijn inschatting af’ kan hij nu met een paar muisklikken de details opvragen.”

⚖️ Standaardisatie en Governance: Kritiek voor Overheidstransparantie

Gestandaardiseerde Datamodellen

De frameworks in Cognos zorgen voor generieke en consistente definities van gegevens. Dit is cruciaal voor overheidsinstanties, omdat iedereen binnen de organisatie dezelfde cijfers moet rapporteren op basis van dezelfde regels. Gemeente Arnhem benadrukt in hun aanbestedingsdocumenten dat zij “zoveel mogelijk intelligentie in Cognos-frameworks willen verwerken. Het voordeel hiervan is dat de informatievoorziening generieker wordt, waardoor er uiteindelijk minder beheer nodig is.”

Leveranciersafhankelijkheid en Standaardisatie

Sommige leveranciers van gemeentelijke basisapplicaties boden Cognos lang aan als hun standaard BI-oplossing, wat de adoptie stimuleerde. Deze historische partnerships hebben geleid tot een ecosysteem waar Cognos geïntegreerd is in de standaard software-stack van veel gemeenten.

💡 Waarom de Overstap Traag Gaat: Organisatorische en Technische Barrières

Cultuur en Capaciteit

Volgens de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) is datagedreven werken vooral een organisatorische uitdaging. De VNG Datastrategie richt zich op drie doelen:

• Het ondersteunen van gemeenten met datagedreven werken
• Het delen van ervaringen van gemeenten
• Het opschalen van succesvolle projecten en oplossingen

De overgang naar modernere tools stuit niet alleen op technische, maar vooral op organisatorische uitdagingen. Het vereist bestuurlijke wil, een datacultuur, en voldoende capaciteit en data-geletterdheid binnen de organisatie.

Verantwoorde Inzet van AI en Nieuwe Technologieën

De inzet van AI bij de overheid is een complex vraagstuk op het gebied van ethiek, privacy en transparantie. Een onderzoek naar datagedreven werken in gemeenten toont dat gemeenten voorzichtig experimenteren met nieuwe technologieën zoals datalakes, business intelligence, AI & machine learning, process mining en robotic process automation.

De bestaande, gecontroleerde BI-processen in Cognos zijn vaak makkelijker te verantwoorden dan een nieuw AI-gedreven datakanaal, vooral gezien de strenge compliance-eisen waar overheidsorganisaties aan moeten voldoen.

🚀 IBM’s Reactie: Cognos Analytics met AI-Functionaliteiten

IBM heeft Cognos Analytics doorontwikkeld met geavanceerde AI-functies om de concurrentie bij te benen. De nieuwste versie bevat een AI Assistant die gebruikers helpt om in natuurlijke taal vragen te stellen over hun data en automatisch visualisaties en dashboards genereert.

Volgens IBM: “De AI Assistant beschikbaar in IBM Cognos Analytics beantwoordt vragen van gebruikers over hun data in natuurlijke taal, genereert visualisaties en dashboards on demand.” Dit toont aan dat ook gevestigde leveranciers innoveren om relevant te blijven.

📊 De Migratierealiteit: Uitdagingen en Kansen

Technische Migratie-uitdagingen

Hoewel er gespecialiseerde tools beschikbaar zijn voor migratie van Cognos naar Power BI (met tot 70% automatisering in sommige gevallen), blijven er aanzienlijke uitdagingen bestaan rond:

• Verschillen in metadata en datamodellen
• OLAP versus tabelmodellen
• Complexe legacy rapportages
• Gebruikerstraining en acceptatie

Kosten-batenanalyse

Voor gemeenten betekent een overstap vaak:

• Korte termijn: Hoge migratiekosten, training, tijdelijke productiviteitsverlies
• Lange termijn: Mogelijk lagere licentiekosten, modernere functionaliteiten, betere gebruiksvriendelijkheid

🔮 Toekomstperspectief: Geleidelijke Transitie

Cognos wordt weliswaar uitgedaagd door nieuwe, wendbaardere tools, maar de kosten, de gevestigde processen en de expertise die zijn opgebouwd, maken een snelle overstap vaak lastig voor grote, complexe organisaties als gemeenten.

Veel gemeenten kiezen voor een hybride aanpak waarbij nieuwe projecten mogelijk met modernere tools worden opgezet, terwijl bestaande Cognos-implementaties geleidelijk worden gemoderniseerd of vervangen.

Wilt u meer weten over concrete migratiestrategieën of succesvolle overstappen van gemeenten naar modernere BI-platforms? Doe vooronderzoek door AI specialisten en zet IV centraal.

Bronnen en Referenties

• IBM Case Study: Gemeente Doetinchem
• VNG Raadgever Datagedreven Werken & AI
• Centric IBM Cognos Analytics Licenties
• Gemeente Arnhem BI-advies
• Onderzoek Datagedreven Innovatie in Gemeenten
• IBM Cognos Analytics AI Assistant