Door Redaktie
Van OSV2020 naar Abacus
Een uitleg over de rol van verkiezingssoftware in het Nederlandse democratische proces
De Paradox van Analoog Stemmen en Digitaal Tellen
Het lijkt tegenstrijdig: Nederland doet bewust zoveel moeite om ‘analoog’ te stemmen met een rood potlood om hackers buiten de deur te houden, maar gebruikt vervolgens toch computers in het verkiezingsproces. Deze ogenschijnlijke tegenstelling roept vragen op over de integriteit van ons democratische systeem.
De waarheid is dat de software geen rol speelt in het stemmen zelf, maar onmisbaar is geworden voor de enorme logistieke en wiskundige operatie die daarna komt. Het Nederlandse verkiezingsproces is gebaseerd op het principe dat het papieren proces leidend blijft, terwijl software dit proces ondersteunt.
De Onvermijdelijke Rol van Software in Verkiezingen
1. Het Optellen van Enorme Hoeveelheden Data
Hoewel het tellen op stembureaus handmatig gebeurt, levert dit duizenden individuele uitslagen op die verwerkt moeten worden:
- Nederland heeft meer dan 9.000 stembureaus verspreid over het land
- Elk stembureau vult een proces-verbaal in met hun lokale uitslag
- Gemeenten moeten alle proces-verbalen van hun stembureaus bij elkaar optellen
- Kieskringen tellen vervolgens alle gemeentes binnen hun gebied op
- Het Centraal Stembureau (de Kiesraad) moet alle kieskringen bij elkaar optellen
Zonder software zou dit betekenen dat mensen miljoenen stemmen handmatig moeten overschrijven en optellen op papier. De kans op menselijke rekenfouten is daarbij statistisch gezien bijna 100%. De software fungeert hier als een geavanceerde, foutloze rekenmachine.
2. Complexe Zetelverdeling: Meer dan Simpel Tellen
Het bepalen van de verkiezingsuitslag is in Nederland wiskundig complex. Het is niet simpelweg “wie de meeste stemmen heeft, wint”. De software berekent binnen seconden wat handmatig dagen zou kosten:
De Kiesdeler
Het aantal benodigde stemmen voor één zetel wordt berekend door het totaal aantal geldige stemmen te delen door het aantal beschikbare zetels. Kiesraad
Restzetelverdeling
Na de eerste verdeling blijven er meestal zetels over die verdeeld moeten worden via het systeem van de grootste gemiddelden (D’Hondt-methode), wat complexe breukenberekeningen oplevert. ProDemos
Voorkeursstemmen
De software controleert voor elke kandidaat of deze genoeg persoonlijke stemmen heeft behaald (25% van de kiesdeler) om met voorkeur gekozen te worden en de lijstvolgorde te doorbreken.
Dit handmatig uitrekenen voor alle partijen en honderden kandidaten kost niet alleen weken, maar is ook extreem foutgevoelig.
3. Controle en Foutopsporing
Moderne verkiezingssoftware functioneert als een digitale boekhouder die inconsistenties detecteert:
Voorbeeld: Als een stembureau rapporteert dat er 500 mensen zijn opgeroepen, maar er worden 505 stemmen geteld, geeft de software direct een waarschuwing dat er een onverklaarbaar verschil is dat onderzocht moet worden.
Van OSV2020 naar Abacus: Een Sprong naar Transparantie
Problemen met OSV2020
Het huidige programma OSV2020 kreeg de afgelopen jaren aanzienlijke kritiek van beveiligingsexperts en de Kiesraad zelf. In 2023 werd een significante kwetsbaarheid ontdekt door beveiligingsexpert Maarten Boone van Zerocopter, die binnen een uur een lek vond waardoor kwaadwillenden mogelijk nepversies van de software konden verspreiden. NU.nl
Hoewel er geen bewijs is van daadwerkelijk misbruik, toonde dit incident de noodzaak aan van een transparantere en veiligere oplossing.
Abacus: De Open Source Oplossing
De Kiesraad ontwikkelt momenteel Abacus, een volledig nieuwe verkiezingssoftware die fundamenteel verschilt van zijn voorganger: Kenmerk OSV2020 (Huidig) Abacus (Nieuw) Code Gesloten (niemand kan zien hoe het werkt) Open Source (iedereen kan de code controleren) Transparantie “Black box” systeem Volledig transparant en controleerbaar Ontwikkeling Externe leverancier In-house door Kiesraad Doel Digitaliseren van optelling Verifieerbare uitslagvaststelling
De ‘Air Gap’ Blijft Bestaan
Het cruciale punt dat vaak over het hoofd wordt gezien: de computer telt niet de stembiljetten. Het proces verloopt als volgt:
- Mensen tellen de biljetten met de hand op het stembureau
- Mensen voeren de uitkomst van die telling in de computer in
- De computer telt alleen de ingevoerde totalen bij elkaar op
De software is dus eigenlijk een digitale boekhouder, geen digitale stemmachine. Deze ‘air gap’ tussen het fysieke stemproces en de digitale verwerking blijft gehandhaafd.
Abacus in de Praktijk: Drie Specifieke Taken
1. Digitaliseren van Totalen
Stembureauleden tellen stemmen en vullen papieren formulieren in. In plaats van dat gemeenteambtenaren deze met een zakrekenmachine optellen, voeren ze de cijfers in Abacus in, dat alle invoer foutloos bij elkaar optelt.
2. Realtime Foutcontrole
Abacus fungeert als strenge boekhouder en blokkeert inconsistente invoer totdat fouten zijn opgelost.
3. Complexe Wiskundige Berekeningen
Binnen fracties van seconden berekent Abacus wat handmatig weken zou kosten: kiesdelers, restzetelverdeling en voorkeursdrempels voor duizenden kandidaten.
Beveiligingsmaatregelen en Waarborgen
Abacus wordt ontwikkeld met uitgebreide beveiligingsmaatregelen:
- Eenvoud als uitgangspunt: Minimale functies en overzichtelijke techniek
- Veilige programmeertaal: Gebruik van Rust voor de backend
- Rigoureus ontwikkelproces: Code reviews en beveiligingsonderzoek
- Lokale installatie: Geen internetconnectie vereist
- Verificatie: Controle van bestandsintegriteit en herkomst
Kiesraad Beveiligingsmaatregelen
Conclusie: Transparantie als Fundament van Vertrouwen
De overgang van OSV2020 naar Abacus markeert een belangrijke evolutie in het Nederlandse verkiezingsproces. Door de keuze voor open source software creëert de Kiesraad een systeem dat niet alleen technisch superieur is, maar ook volledig transparant en controleerbaar door iedereen.
De paradox van analoog stemmen met digitale ondersteuning blijkt geen tegenstelling, maar een doordachte balans tussen democratische integriteit en praktische noodzaak. Het papieren proces blijft leidend, terwijl Abacus fungeert als de digitale rekenmachine die het onmogelijke mogelijk maakt: het foutloos verwerken van miljoenen stemmen binnen enkele uren.
Met Abacus zet Nederland een nieuwe standaard voor transparante verkiezingstechnologie, waarbij vertrouwen niet langer gebaseerd hoeft te zijn op geloof in gesloten systemen, maar op verificeerbare, openbare code die door iedereen gecontroleerd kan worden.
Over de auteur: Dit artikel is samengesteld op basis van officiële bronnen van de Nederlandse Kiesraad en beveiligingsrapporten van onafhankelijke experts.
Bronnen:
- Kiesraad – Abacus GitHub Repository
- NU.nl – Lek in optelsoftware
- Kiesraad – Zetelverdeling
- ProDemos – Zetelverdeling uitleg