Nederland als onderdeel van een groter geheel

Er zijn op Europees vlak initiatieven die niet alleen gelijkwaardig zijn aan de Nederlandse inspanningen, maar waar de Nederlandse “AI Fabriek” zelfs een integraal onderdeel van vormt. De ambities van deze Europese initiatieven zijn in grote lijnen identiek aan die van de AI Coalitie voor Nederland (AIC4NL), met de nadruk op een verantwoordelijk, mensgericht en soeverein AI-ecosysteem dat kan concurreren met de grootmachten Verenigde Staten en China.

Gelijkwaardige Europese Initiatieven

Het initiatief dat direct gelijkwaardig is aan de Nederlandse AI Fabriek in Groningen, is het European AI Factories-netwerk, gecoördineerd door de EuroHPC Joint Undertaking (EuroHPC JU). Dit samenwerkingsverband vertegenwoordigt een fundamentele verschuiving in hoe Europa denkt over AI-infrastructuur en digitale soevereiniteit.

1. European AI Factories (EuroHPC JU)

Dit is een grootschalig Europees initiatief om een netwerk van AI-geoptimaliseerde supercomputers op te zetten en uit te breiden over de lidstaten. Het programma heeft concrete mijlpalen en investeringen:

Belangrijkste Kenmerken:

• De Nederlandse AI Fabriek in Groningen is officieel geselecteerd om deel uit te maken van dit Europese netwerk, wat Nederland positioneert als een van de strategische knooppunten in de Europese AI-infrastructuur
• Deze “Fabrieken” dienen als nationale one-stop-shops voor Europese AI-start-ups, MKB en onderzoekers, waarbij ze toegang krijgen tot supercomputing-capaciteit die anders alleen beschikbaar zou zijn voor techgiganten
• Het EuroHPC JU investeert miljarden euro’s in de opbouw van een netwerk van high-performance computing (HPC) faciliteiten verspreid over Europa

Concrete Voorbeelden van AI Factories:

• Leonardo in Italië: Een van Europa’s krachtigste supercomputers met 250 petaflops rekenkracht
• LUMI in Finland: Specifiek ontworpen voor AI-workloads en duurzame energie-efficiëntie
• MareNostrum 5 in Spanje: Gespecialiseerd in grote taalmodellen en machine learning
• AI Fabriek Groningen in Nederland: Focus op toegankelijke AI voor het Nederlandse bedrijfsleven en kennisinstellingen

Deze infrastructuur stelt Europese bedrijven in staat om eigen grote taalmodellen te ontwikkelen, zoals het CDA’s voorstel voor GPT-NL, zonder afhankelijk te zijn van Amerikaanse cloudproviders zoals AWS of Google Cloud.

2. AI, Data and Robotics Partnership (ADRA)

De AI, Data and Robotics Association (ADRA), waar AIC4NL nauw mee samenwerkt, is de private partner in het gelijknamige programma onder Horizon Europe – het grootste onderzoeks- en innovatieprogramma van de EU met een budget van €95,5 miljard voor de periode 2021-2027.

Specifieke Focus:

• Het creëren van een duurzaam Europees ecosysteem voor AI, data en robotica
• Het formuleren van onderzoeks- en innovatiedoelstellingen om de sector te versterken
• Public-private samenwerking tussen universiteiten, onderzoeksinstellingen, start-ups en gevestigde bedrijven
• Ontwikkeling van Europese standaarden voor verantwoorde AI

Concrete Impact:
ADRA coördineert meer dan 200 projecten die werken aan praktische AI-toepassingen in sectoren zoals:

• Gezondheidszorg (diagnostische AI die voldoet aan Europese privacynormen)
• Productie en industrie 4.0
• Duurzaamheid en klimaatmonitoring
• Autonome mobiliteit

3. Het AI Continent Action Plan

In februari 2025 lanceerde de Europese Commissie het AI Continent Action Plan, een ambitieuze strategie om Europa om te vormen tot een wereldwijde AI-leider. Dit plan omvat:

Investeringen:

• €200 miljard aan publieke en private investeringen in AI-infrastructuur tot 2030
• Oprichting van een Europees AI-fonds voor start-ups en scale-ups
• Uitbreiding van het netwerk van AI Factories naar minimaal 15 locaties in de EU

Strategische Doelen:

• Europa minder afhankelijk maken van Amerikaanse en Chinese AI-technologie
• Het creëren van “AI Champions” – Europese bedrijven die kunnen concurreren met OpenAI, Google en Anthropic
• Ontwikkeling van sectorspecifieke AI-oplossingen die Europese waarden respecteren

Dit plan kwam als direct antwoord op het Draghi-rapport, dat waarschuwde dat Europa €800 miljard per jaar tekortkomt in innovatie-investeringen vergeleken met de VS en China.

Gedeelde Ambities en Criteria

De ambities van de Nederlandse en de Europese initiatieven sluiten naadloos op elkaar aan en delen dezelfde strategische criteria. Deze afstemming is geen toeval, maar het resultaat van intensieve samenwerking tussen nationale overheden, de Europese Commissie en private partijen.

Praktijkvoorbeelden: Van Ambities naar Resultaten

Nederland: AI voor de Zorg

De Nederlandse AI Factory in Groningen werkt samen met UMCG (Universitair Medisch Centrum Groningen) aan AI-modellen voor vroege kankerdetectie. Door gebruik te maken van de lokale supercomputing-capaciteit kunnen ze:

• Medische data in Nederland houden (AVG-compliant)
• Modellen trainen op Nederlandse patiëntdata
• Resultaten delen met andere Europese ziekenhuizen via het EuroHPC-netwerk

Impact: Diagnoses zijn 30% sneller en de nauwkeurigheid is met 15% verbeterd in vergelijking met traditionele methoden.

Frankrijk: Soevereine Taalmodellen

Frankrijk investeert via zijn AI-strategie in Bloom, een open-source groot taalmodel ontwikkeld door meer dan 1.000 onderzoekers. Dit model:

• Is getraind op 46 talen, inclusief minder gebruikte Europese talen
• Draait op de Jean Zay supercomputer in Frankrijk
• Is volledig open-source en transparant
• Vormt een alternatief voor GPT-4 en andere gesloten Amerikaanse modellen

Duitsland: Industrie 4.0 en AI

Duitse autofabrikanten gebruiken het AI Factories-netwerk om:

• Autonome rijtechnologie te ontwikkelen die voldoet aan Europese veiligheidsnormen
• Productieprocessen te optimaliseren met AI
• Carbon footprint te verlagen door slimme energie-optimalisatie

De Strategische Betekenis: Waarom Dit Cruciaal Is

1. Geopolitieke Onafhankelijkheid

Europa’s afhankelijkheid van Amerikaanse cloudinfrastructuur (AWS, Azure, Google Cloud) en Chinese hardware (Huawei, TikTok) vormt een strategisch risico. Het European AI Factories-netwerk biedt een alternatief:

Concrete Risico’s van Afhankelijkheid:

• De Cloud Act geeft de Amerikaanse overheid toegang tot data op Amerikaanse servers, ook als deze in Europa staan
• Chinese cybersecurity-wetgeving vereist dat bedrijven data delen met de Chinese overheid
• Leveringsproblemen bij chips en hardware tijdens geopolitieke spanningen

Europese Oplossing:

• Europese datacenters onder Europees recht
• Ontwikkeling van eigen AI-chips via het European Chips Act (€43 miljard investering)
• Strategische voorraad van kritieke hardware en componenten

2. Economische Competitiviteit

De cijfers liegen er niet om:

• De VS investeert $50 miljard per jaar in AI-onderzoek en -ontwikkeling
• China investeert naar schatting $30 miljard per jaar
• Europa investeerde tot voor kort slechts €10 miljard per jaar

Het AI Continent Action Plan moet deze kloof dichten. Zonder deze investeringen dreigt Europa:

• Brain drain – Europese AI-talenten vertrekken naar Silicon Valley of Shenzhen
• Technologische achterstanden – Europese bedrijven worden afhankelijk van buitenlandse AI
• Verlies van economische soevereiniteit – Kritieke sectoren zoals defensie, gezondheidszorg en financiën worden gestuurd door niet-Europese AI

3. Waarden en Ethiek in de Praktijk

Europa’s keuze voor ethische AI is niet alleen een moreel standpunt, maar ook een concurrentievoordeel. Consumenten en bedrijven wereldwijd zoeken steeds vaker naar:

• Transparante AI-systemen die uitleggen hoe ze tot beslissingen komen
• Privacy-respecterende technologie na talloze dataschandalen
• Bias-vrije algoritmes die niet discrimineren op basis van geslacht, etniciteit of leeftijd

De EU AI Act stelt Europa in staat om “regulatory power” uit te oefenen – net zoals de AVG wereldwijd de standaard werd voor privacy-wetgeving. Bedrijven die in Europa willen opereren, moeten voldoen aan deze normen, waardoor ze de facto wereldwijd worden toegepast.

Samenwerking in de Praktijk: Hoe het Werkt

Governance-Structuur

De samenwerking tussen Nederlandse en Europese initiatieven is georganiseerd via:

1. EuroHPC Joint Undertaking

• 50% gefinancierd door de EU
• 50% gefinancierd door deelnemende lidstaten
• Besluitvorming door een Governing Board met vertegenwoordigers van alle partners

1. Nationale Coördinatiepunten

• In Nederland: AIC4NL coördineert tussen overheid, bedrijfsleven en wetenschap
• Regelmatige afstemming met andere nationale AI-coalities (Frankrijk, Duitsland, Zweden)

1. Sectorale Task Forces

• Gezondheidszorg, industrie, landbouw, defensie
• Elk met eigen prioriteiten en use cases

Toegang voor Bedrijven en Onderzoekers

Voor Nederlandse start-ups en MKB:

• Aanvraag via AIC4NL voor toegang tot de AI Factory Groningen
• Gratis of tegen kostprijs rekenkracht voor innovatieve projecten
• Begeleiding door AI-experts en trainingen

Voor grote onderzoeksprojecten:

• Europese toegang via EuroHPC JU Call for Proposals
• Competitieve selectie op basis van wetenschappelijke excellentie en maatschappelijke impact
• Mogelijkheid om resources van meerdere AI Factories te combineren

Uitdagingen en Kritische Succesfactoren

Huidige Obstakels

1. Fragmentatie

• Verschillende lidstaten hebben verschillende prioriteiten
• Coördinatie tussen 27 landen is complex
• Duitsland worstelt bijvoorbeeld met afstemming tussen federaal en staatsniveau

1. Schaalproblemen

• Europese AI-start-ups hebben moeite om op te schalen naar “unicorn”-status (€1 miljard+ waardering)
• Venture capital stroomt nog steeds vooral naar de VS
• €100 miljard per jaar aan Europees kapitaal wordt buiten Europa geïnvesteerd

1. Talentschaarste

• Europa heeft een tekort van 500.000 AI-specialisten
• Concurrentie met Silicon Valley om toptalent
• Brain drain: 30% van EU-afgestudeerde AI-experts vertrekt naar de VS

Kritische Succesfactoren

Om te slagen moet Europa:

✓ Bureaucratie verminderen – Snellere procedures voor start-ups en onderzoeksfinanciering
✓ Meer risicokapitaal mobiliseren – Europese pensioenfondsen en institutionele beleggers stimuleren om in AI te investeren
✓ Talent behouden en aantrekken – Competitieve salarissen, visa-programma’s voor internationale experts
✓ Praktische adoptie versnellen – Vooral MKB helpen om AI daadwerkelijk te implementeren
✓ Politieke eenheid – Voorkomen dat nationale belangen Europese samenwerking ondermijnen

Conclusie: Een Geïntegreerde Europese Aanpak

Kortom, de Nederlandse AI Factory is geen geïsoleerd nationaal project, maar een strategisch onderdeel van een bredere, pan-Europese infrastructuurstrategie die door de EuroHPC JU wordt gecoördineerd. De gezamenlijke focus ligt op het creëren van een ethisch en technologisch soeverein Europees alternatief voor AI-ontwikkeling dat kan concurreren met Amerikaanse snelheid en Chinese schaal, zonder daarbij Europese waarden op te offeren.

Drie kernboodschappen:

1. Infrastructuur: Europa bouwt een netwerk van AI Factories dat vergelijkbaar is met wat Amazon, Google en Microsoft privaat bezitten – maar dan publiek toegankelijk voor innovatie.
2. Waarden: Europa kiest bewust voor een ethische route waarin AI-systemen transparant, bias-vrij en privacy-respecterend zijn – dit wordt een wereldwijde standaard zoals de AVG dat werd.
3. Samenwerking: Nationale initiatieven zoals de Nederlandse AI Factory zijn geen concurrenten, maar complementaire bouwstenen van een Europees ecosysteem dat sterker is dan de som der delen.

De vraag is niet langer of Europa een rol kan spelen in de mondiale AI-race, maar hoe snel het deze infrastructuur en samenwerking kan opschalen om niet definitief achter te blijven. Met €200 miljard aan toegezegde investeringen en een groeiend netwerk van AI Factories heeft Europa de fundamenten gelegd. Nu is het zaak om deze ambities om te zetten in meetbare resultaten – en daar spelen Nederlandse initiatieven zoals de AI Factory in Groningen een cruciale rol.

Belangrijke Bronnen:

• EuroHPC Joint Undertaking – Officiële Website
• AI Coalitie voor Nederland
• European Commission – AI Continent Action Plan
• Draghi-rapport over Europees Concurrentievermogen

Zie:

https://studiohonderd22.nl/agi/de-nederlandse-ai-fabriek/